Kościół św. Walentego w Pakosławiu
Pierwszy kościół w Pakosławiu został zbudowany z drewna najprawdopodobniej pod koniec XIII wieku. Imiona proboszczów są znane od początku XV wieku. Był to niewielki kościółek, gdyż parafię tworzyła wtedy jedynie wieś Pakosław i osada Sowy. Świątynia ta przetrwała do XVII wieku.
Przed 1644 rokiem, ówczesny dziedzic Pakosławia, Zakrzewski, ufundował nowy kościół pod wezwaniem św. Walentego, kapłana i męczennika. Kościół ten, zbudowany z drewna, miał kształt krzyża z dwiema bocznymi kaplicami. W 1865 roku, dzięki nakładowi hrabiego Stanisława Czarneckiego, cały kościół został wyremontowany i wymalowany, a ołtarze pozłocono. Wokół świątyni znajdował się wtedy cmentarz grzebalny.
Zamiar budowy większego i murowanego kościoła nurtował proboszczów od początku XIX wieku. Jednak pierwszą uchwałę o budowie nowego (obecnego) kościoła parafialnego w Pakosławiu podjęli ks. proboszcz Wawrzyniec Dolny i patron hrabia Stanisław Czarnecki na posiedzeniu 27 listopada 1895 roku. Postanowiono, że nowa świątynia stanie na miejscu starego kościoła, a przygotowanie kosztorysu i rysunku powierzono architektowi Langnerowi z Wrocławia.
Budowę kościoła rozpoczęto 16 czerwca 1896 roku, a kierowanie pracami powierzono budowniczemu Feuerowi z Rawicza. Jednak Feuer okazał się nieuczciwym fachowcem, gdyż samowolnie zmienił konstrukcje i użył gorszego materiału. Dzięki energii ks. Dolnego budowa postępowała dość szybko. Koszt budowy przekroczył pierwotne kosztorysy, co wynikało z natrafienia na silne źródło wody podczas budowy wieży, które trzeba było zlikwidować, zasypując kamieniami i zalewając betonem.
Budowę ukończono w 1899 roku, a 12 stycznia 1900 roku królewski radca Hirth z Poznania dokonał odbioru budowy. Konsekracja świątyni miała miejsce 8 lipca 1900 roku, poprzedzona tygodniowymi misjami świętymi.
Pakosławski kościół zbudowany jest w stylu neogotyckim z czerwonej cegły, a dach pokryty ciemnobłękitną dachówką. Świątynia ma 44 metry długości, 13 metrów szerokości (22 metry w kaplicach bocznych) i 15 metrów wysokości. Główną nawę przecinają dwa poprzecza, co nadaje kościołowi kształt podwójnego krzyża. Wieża osiąga wysokość 40 metrów. Wnętrze kościoła również utrzymane jest w stylu neogotyckim. Nad głównym wejściem znajduje się figura Matki Boskiej Bolesnej z Dzieciątkiem trzymająca berło.
Pałac Pakosław
Pakosław, miejscowość wzmiankowana już w XIV wieku, jest domem dla jednej z najbardziej urokliwych rezydencji w Wielkopolsce. Początkowo należał do rycerskiego rodu Awdańców, a następnie do rodu Zakrzewskich herbu Wyskota. Z tej rodziny wywodził się Ignacy Wyskota Zakrzewski, znany poseł na sejm czteroletni, uczestnik insurekcji kościuszkowskiej i pierwszy konstytucyjny prezydent Warszawy. W 1791 roku sprzedał majątek Michałowi Krzyżanowskiemu herbu Świnka, ostatniemu kasztelanowi międzyrzeckiemu. Nowi właściciele szybko przystąpili do budowy swojej rezydencji.
Nie jest znana dokładna data budowy pałacu, ale przyjmuje się, że miało to miejsce w pierwszej połowie lat 90. XVIII wieku. Wzniesiono go jako okazałą, murowaną budowlę na planie prostokąta. Charakterystycznym elementem jest środkowa część elewacji frontowej, mieszcząca portyk, który został nieznacznie zryzalitowany. Ryzalit w osi elewacji tylnej ma formę wycinka koła. Dwukondygnacyjną bryłę na wysokich piwnicach wieńczy czterospadowy, krążynowy dach o zaokrąglonych połaciach, tworząc rodzaj spłaszczonej kopuły.
Elewacje pałacu, ozdobione pilastrami, wyznaczają rytm prostokątnych okien w architektonicznych obramieniach. Na reprezentacyjnym, wysokim parterze znajdują się większe niż na piętrze okna. Ponad jońskimi kapitelami pilastrów przebiega gładki fryz oraz profilowany gzyms ozdobiony motywem astragala. Portyk w środkowej partii elewacji frontowej, zwróconej ku wschodowi, ukształtowano jako płaski ryzalit otwierający się szerokim prześwitem, ujęty parami pilastrów oraz smukłymi kolumnami. Całość wieńczy belkowanie, fryz i gzyms, na którym spoczywa trójkątny naczółek z motywem astragala.
Projekt pałacu przypisuje się Carlowi Gotthardowi Langhansowi, berlińskiemu architektowi. Wnętrza pałacu, choć uległy licznym przekształceniom, nadal zachowują swój pierwotny urok. Główne wejście prowadzi do westybulu łączącego się z okrągłą salą rotundową, nakrytą spłaszczoną kopułą. Reprezentacyjne pomieszczenia znajdują się na parterze, zaś apartamenty prywatne właścicieli na piętrze. Sala rotundowa była ozdobiona przyściennymi kolumnami i płaskorzeźbami ze scenami z historii Polski.
Obecnie pałac w Pakosławiu pełni funkcję ośrodka konferencyjno-hotelowego, zachowując swoją historyczną wartość i oferując wyjątkowe doświadczenia dla odwiedzających. Malowniczy park krajobrazowy wokół pałacu, ze stawem i przepływającym nieopodal strumieniem, dodaje uroku temu zabytkowemu miejscu.
Pałac w Pakosławiu to nie tylko świadectwo bogatej historii, ale także doskonałe miejsce na wypoczynek i organizację wydarzeń. Odwiedzający mogą podziwiać piękno neoklasycystycznej architektury i zanurzyć się w atmosferę minionych wieków.
Park Pakosław
Park otaczający pałac w Pakosławiu to prawdziwa perła przyrody, gdzie różnorodność flory i fauny tworzy unikalny ekosystem. Dominują tu drzewa liściaste, a najliczniej występują lipy drobnolistne, klony, robinie akacjowe, kasztanowce białe, dęby szypułkowe oraz graby pospolite. Wśród nich można spotkać również buki pospolite, jesiony wyniosłe, jarzęby szwedzkie, bzy czarne, topole białe i osiki, wiązy pospolite oraz leszczyny pospolite.
Wyjątkowym okazem jest miłorząb dwuklapowy, który rośnie przy głównej alejce naprzeciwko pałacu. To odporne na mrozy i choroby drzewo osiąga wysokość do 25 metrów i jest prawdziwym reliktem przeszłości. Miłorząb to nagonasienne drzewo o płaskich, wachlarzowatych liściach.
W parku znajduje się również kilka modrzewi europejskich, jedynych drzew iglastych, które co roku zrzucają wszystkie swoje szpilki. Rzadziej spotykane są brzozy brodawkowate, a w pobliżu parku rośnie wyjątkowo rzadki w Polsce gatunek – sosna czarna.
Podczas spaceru po parku można zauważyć bogactwo dziko rosnących roślin kwiatowych, które wiosną tworzą barwne kobierce. Należą do nich śnieżyczki przebiśnieg, fiołki wonne, zawilce gajowe i żółte, jaskry ostry i rozłogowy. W stawie przy pałacu pływa rzęsa drobna, a drugi staw ozdabiają grążele żółte i grzybienie białe.
Park jest również domem dla wielu gatunków zwierząt. Spacerując, można usłyszeć stukot dzięcioła dużego, zobaczyć kosa, wróbla domowego, sikorkę bogatkę, srokę oraz gawrona, który licznie gnieździ się w koronach drzew. Na stawie można spotkać kaczki krzyżówki, a czasem nawet łabędzie nieme. W pobliżu stawu często widuje się żaby i ropuchy, a wczesnym rankiem lub wieczorem można napotkać tchórza zwyczajnego i kunę domową. Latem nad stawem latają ważki, a po wodzie chodzą nartniki duże.
Park przy pałacu w Pakosławiu to idealne miejsce na spokojne spacery i obcowanie z naturą. Charakterystyczną rośliną parku jest bluszcz pospolity, który rozścieła się po ziemi lub oplata drzewa. Drzewa są w dobrym stanie, a w parku trudno znaleźć jakiekolwiek oznaki próchnienia.
Park ten to prawdziwa oaza spokoju, która zachwyca swoim pięknem i różnorodnością przyrody, oferując odwiedzającym niezapomniane wrażenia i bliski kontakt z naturą.
Budynek urzędu gminy i pomnik założyciela Pakosławia rycerza Awdańca
Wiekowy budynek przedszkola w Pakosławiu
Obecne przedszkole to dawna wzniesiona w 1906 r. pastorówka. Budynek jest parterowy, murowany, otynkowany, zbudowany na rzucie prostokąta i przykryty czterospadowym dachem. Na elewacji bocznej widoczna jest data wzniesienia budynku.
Przy przedszkolu znajduje się piękny park. Jego część przeznaczono na cmentarzewangelicki. Teren cmentarza jest uporządkowany, niestety nagrobki są zniszczone. Skromne płyty nagrobne zawierają sentencje biblijne. Przed wejściem na teren cmentarza ustawiony został kamieńz tablicąpamiątkową,na której widnieje napis o treści: „Przyszłym pokoleniom ku pamięci. Cmentarz ewangelickim gminy kościelnej od roku 1905 do 1945”.
Zalew Pakosław
Zbiornik Pakosław położony jest na gruntach miejscowości Pakosław i Sowy bezpośrednio przy rzece Orli. Powierzchnia lustra wody przy max. P.P. – 29,80 ha
Zespół pałacowy w Golejewku
Zespół pałacowy w Golejewku to imponujące założenie pałacowo-parkowo-folwarczne, które powstało na bazie późnośredniowiecznego dworu obronnego. Najstarszym zachowanym elementem kompleksu jest wieża-brama, pierwotnie pełniąca funkcję wieży obronnej przy drewnianym dworze. Wielokrotnie przebudowywana i adaptowana, wieża stanowi świadectwo istnienia w tym miejscu późnośredniowiecznej rezydencji oraz ukazuje, jak zmieniały się funkcje budynków na przestrzeni wieków. Warto również zwrócić uwagę na kompleks XIX i XX-wiecznych zabudowań folwarcznych, uznawany za jeden z najokazalszych w Wielkopolsce.
Pierwsze wzmianki o Golejewku, znanym wtedy jako Czestram, pochodzą z bulli papieża Inocentego II z 1136 roku. W średniowieczu był to ważny gród kasztelański, strategicznie położony przy granicy ze Śląskiem, na drodze handlowej łączącej tę dzielnicę z Wielkopolską. Nazwa Golejewko pojawiła się po raz pierwszy w dokumentach w 1296 roku, używana wymiennie z nazwą Czestram.
Od 1486 do 1663 roku Golejewko wraz z przyległymi wsiami należało do rodu Awdańców-Chojeńskich. W 1496 roku wzmiankowano dwór, który w 1620 roku w skardze Andrzeja Chojeńskiego opisano jako zamek-twierdzę z bramami, wałami i zabudowaniami folwarcznymi. Na pamiątkę bitwy pod Chocimiem w 1621 roku, Chojeński umieścił na wieży bramnej gwiazdę z półksiężycem, a kościół wzbogacił zdobytymi na Turkach łupami. W 1663 roku majątek przeszedł na Władysława Rogalińskiego, a w 1666 roku lustracja wykazała istnienie drewnianego dworu i wieży bramnej. W XVIII wieku Konstantyn Rogaliński
W 1846 roku Golejewko nabyła rodzina Czarneckich, która w latach 1848-1852 przeprowadziła przebudowę wieży bramnej oraz pałacu, dodając gotycko-renesansowe elementy architektoniczne. W tym okresie rozbudowano także ogród, dodając do niego krajobrazowe partie.
Wieża bramna, wzniesiona w XV i na początku XVI wieku, została przebudowana w XVIII wieku o pomieszczenia mieszkalne, a w latach 1848-1852 przekształcono ją w spichlerz. W latach 70. XX wieku adaptowano ją na budynek socjalno-biurowy, który obecnie mieści również salę muzealną. Oficyna z XVI-XVII wieku, z neogotyckim krenelażem, połączona jest łącznikiem z wieżą bramną, a lodownia z lat 1848-1852 wzniesiona została na rzucie ośmioboku.
W 1921 roku Janusz Czarnecki założył w Golejewku stadninę koni pełnej krwi angielskiej, wznosząc nowe stajnie w latach 1924-1925. Po jego śmierci w 1933 roku majątkiem zarządzała wdowa Romana Czarnecka, aż do wybuchu II wojny światowej.
Stadnina koni z aleją zasłużonych koni w Golejewku
Stadnina Golejewko powstała w 1921 r. kiedy to jej ówczesny właściciel Janusz hr. Czarnecki zakupił w Belgii i Niemczech pierwszych 7 klaczy pełnej krwi angielskiej. Z roku na rok stadninę powiększano, głównie przez import klaczy.
Z czasem dochowano się dobrych klaczy, które (często po b. dobrej karierze wyścigowej) zasilały stan matek w rodzimej stadninie. O sukcesie stadniny w Golejewku można przeczytać w artykule Marii Świdzińskiej.
Niezwykłym sposobem upamiętnienia najbardziej zasłużonych koni jest aleja, na której ustawione są kamienie z wyrytymi imionami. Są ustawione wśród pomnikowych lip w alei prowadzącej z parku w kierunku południowym.
Pałac w Osieku
Osiek to malownicza wieś, położona około 6,5 km na południowy zachód od Jutrosina i 3,5 km na północny zachód od Szkaradowa. Aby przeprawić się przez rzeczkę Orlę, trzeba pokonać około 7,5 km przez Dubin. Pierwsze pisane wzmianki o Osieku pochodzą z 1284 roku, kiedy to książę wielkopolski Przemysław II zezwolił komesowi Stefanowi, kasztelanowi krobskiemu, na lokację wsi na prawie niemieckim, nadając jej przy tym liczne immunitety ekonomiczne i sądowe.
Pierwszym znanym posiadaczem wsi był Ubysław Osiecki w 1397 roku, a następnie Mikołaj, który w 1407 roku toczył spór z Dorotą z Sierakowa o część majątku. W XV wieku Osiek należał do rodziny Luranta z Pogorzeli, która wybudowała we wsi pierwotny dwór. W 1478 roku Mikołaj Osiecki zapisał posag i wiano swojej żonie Małgorzacie, co świadczy o znaczeniu tej rodziny w regionie.
Od 1519 roku właścicielami Osieka byli Zakrzewscy, którzy w połowie XVI wieku stali się posiadaczami całej wsi. Wieś płaciła wówczas podatki od licznych łanów, młyna i karczmy. W połowie XVII wieku dobra te przeszły w ręce Adama Suchorzewskiego, a później jego syna Stanisława Karola, który był znany z konfliktów sądowych, m.in. z Andrzejem Potworowskim.
W XVIII wieku wieś należała do Krzyckich, którzy byli również właścicielami Sielca. Antoni Krzycki, kasztelan nakielski, rozbudował majątek, a po jego śmierci w 1772 roku dobra odziedziczyli jego synowie Onufry i Józef Krzyccy. W 1775 roku dokonali oni podziału majątku, a Józef Krzycki wybudował nowy dwór w Osieku.
Pod koniec XVIII wieku właścicielem Osieka stał się Antoni hrabia Grudziński, który zarządzał majątkiem do swojej śmierci w 1835 roku. Jego potomkowie kontynuowali rozwój wsi, wznosząc nowe budynki i rozbudowując pałac. W XIX wieku Osiek stał się ważnym ośrodkiem rolniczym, z hodowlą bydła, cegielnią i wiatrakiem.
Na początku XX wieku majątek przeszedł w ręce Adama Grudzińskiego, a po jego śmierci w 1926 roku odziedziczyli go jego siostrzeńcy z rodziny Broel-Platerów. W czasie II wojny światowej pałac został zajęty przez Niemców, którzy zorganizowali w nim szkołę krawiecką dla dziewcząt.
Po wojnie majątek przejął Skarb Państwa Polskiego, a pałac służył jako szkoła rolnicza i ośrodek kolonijny dla dzieci. W 1974 roku utworzono tu Dom Pomocy Społecznej, który został rozbudowany pod koniec lat 80. Budynki folwarczne wykorzystywała Spółdzielnia Kółek Rolniczych z Pakosławia.
Pałac w Osieku to miejsce o bogatej historii, sięgającej XIII wieku. Przechodził on przez ręce różnych rodów szlacheckich, które kształtowały jego losy. Dziś, będąc siedzibą Domu Pomocy Społecznej, pałac w Osieku nadal odgrywa ważną rolę w społeczności lokalnej, będąc świadkiem wielowiekowej historii regionu.
Ścieżka 4 pory roku w Osieku
Sześciokilometrowa ścieżka edukacyjno-przyrodnicza „Cztery Pory Roku” prowadzi przez uroczysko Osiek w Nadleśnictwie Piaski oraz przez park pałacowy w Osieku. Pałac w Osieku, będący neorenesansową budowlą z połowy XIX wieku, został wzniesiony na fundamentach starego dworu dla Emila i Anieli z Grudzińskich Szołdrskich. Aktualnie mieści się tam Dom Pomocy Społecznej. Ścieżka oferuje dziesięć przystanków edukacyjnych oraz pięć miejsc do odpoczynku, wyposażonych w stoły, ławy, kosze na śmieci i stojaki na rowery. Podczas spaceru lub jazdy rowerem można nie tylko zrelaksować się, ale także dowiedzieć się wielu ciekawych rzeczy o lesie, leśnictwie i jego znaczeniu dla ludzi.
