Czym się różni Nosema apis od Nosema ceranae?

Nosemoza to jedna z bardziej podstępnych chorób pszczół, wywoływana przez mikrosporydia – pasożytnicze grzyby Nosema apis i Nosema ceranae. Jedna z nich coraz częściej przyczynia się do śmierci pszczół.

Choć na pierwszy rzut oka są do siebie podobne, różnice między nimi mają kluczowe znaczenie dla zdrowia rodzin pszczelich.

Pochodzenie i rozprzestrzenienie Nosemy

• Nosema apis – pierwotnie występuje tylko u pszczoły miodnej (Apis mellifera).
• Nosema ceranae – pochodzi z Azji, pierwotnie atakowała pszczołę wschodnią (Apis cerana), ale obecnie występuje również u pszczoły miodnej (Apis mellifera).

Obecnie Nosema ceranae jest dominującym patogenem, a Nosema apis niemal nie występuje samodzielnie – zwykle towarzyszy N. ceranae.

Cykl rozwojowy i infekcja sporami nosemy

• Nosema apis – cykl rozwojowy trwa 5 dni, do zakażenia potrzeba większej liczby zarodników.
• Nosema ceranae – cykl rozwojowy jest krótszy, trwa 3 dni, a do infekcji wystarczy mniejsza liczba zarodników, co sprawia, że rozprzestrzenia się szybciej.

Oba patogeny infekują nabłonek jelita środkowego, gdzie namnażają się i niszczą komórki gospodarza. Następnie nowe zarodniki uwalniane są do jelita, skąd przenikają do środowiska, prowadząc do dalszych zakażeń.

Objawy i przebieg choroby u pszczół

Nosema apis

• Objawia się głównie biegunką, widoczną jako żółtobrązowe plamy w ulu.
• Pszczoły mają spuchnięte odwłoki i często nie wracają do ula.
• Choroba ujawnia się głównie wiosną i latem, gdy warunki sprzyjają rozwojowi.
• Powoduje osłabienie rodziny, ale rzadko prowadzi do jej całkowitego wymarcia.

Nosema ceranae

• Infekcja może przebiegać bezobjawowo przez długi czas.
• Nie wywołuje silnej biegunki, co utrudnia jej wykrycie.
• Może rozprzestrzeniać się przez cały rok, nawet w zimie.
• Powoduje stres energetyczny, czyli nadmierne zużycie energii przez pszczoły, co prowadzi do ciągłego głodu.
• Skraca życie pszczoły o połowę – śmierć może nastąpić już 8. dnia od zakażenia.
• Pszczoły w desperacji szukają pokarmu i kontaktu z innymi, co przyspiesza rozprzestrzenianie się patogenu.
• W skrajnych przypadkach dochodzi do cichego wymierania rodziny pszczelej (CCD – Colony Collapse Disorder).

Sposoby zakażenia nosemą przez pszczoły

Pszczoły zarażają się:
– Przez kontakt z kałem chorych osobników – szczególnie w przypadku Nosema apis.
– Rabując jedzenie od zarażonych rodzin.
– Podczas kontaktów między pszczołami – Nosema ceranae może przenosić się także przez gruczoły gardzielowe i mleczko pszczele, co oznacza, że zarodniki mogą dostać się do larw.

Fazy infekcji Nosema ceranae

Nosema ceranae rozwija się w czterech etapach:

1. Faza bezobjawowa – poniżej 10 zarodników w organizmie, brak widocznych symptomów.
2. Faza wyrównania sił rodzin – zimą matka zaczyna intensywnie czerwić, aby uzupełnić straty w populacji pszczół. Ponad 65% zbieraczek jest zakażonych.
3. Faza fałszywego ozdrowienia – wiosną widać silne czerwienie, ale wkrótce rodzina zaczyna słabnąć.
4. Faza gorączki czerwienia – na jesieni lub wczesną wiosną rodzina osypuje się i ginie.

Wpływ na rodzinę pszczelą

• Nosema apis osłabia rodzinę, ale rzadziej prowadzi do jej całkowitego wyginięcia.
• Nosema ceranae jest znacznie groźniejsza – infekcja może przebiegać bezobjawowo, ale w efekcie prowadzi do śmierci rodziny.

Diagnoza i leczenie Nosemy w rodzinie pszczelej

Identyfikacja

• Najprostsza metoda to badanie mikroskopowe wycinków jelita pszczół (liczenie zarodników).
• Aby odróżnić gatunki, konieczne są testy PCR.

Niestety brak skutecznego leczenia farmakologicznego

• Fumagilina była stosowana w przeszłości, ale obecnie jest zakazana w wielu krajach.
• Podstawą walki z chorobą jest profilaktyka:
  – Dobra wentylacja ula – Nosema rozwija się lepiej w wilgotnych warunkach.
  – Silne i dobrze odżywione rodziny – lepsza odporność na infekcje.
  – Unikanie stresu dla pszczół – zmniejsza podatność na zakażenie.
  – Dezynfekcja uli i sprzętu – ogranicza rozprzestrzenianie zarodników.

Pszczelarzu, bądź czujny!

Jeśli Twoja rodzina pszczela nagle osłabła lub wymarła, to Nosema ceranae może być cichym zabójcą. Regularna kontrola uli, dbanie o zdrową populację i szybkie reagowanie na pierwsze symptomy to klucz do ochrony Twojej pasieki.

Masz doświadczenia z Nosema ceranae? Podziel się w komentarzu!