Pszczoły, te niewielkie, ale niezwykle ważne owady, odgrywają kluczową rolę w zapylaniu roślin, co jest niezbędne dla zdrowia naszego ekosystemu. Jednak w całej Unii Europejskiej pszczoły, podobnie jak wiele innych owadów, stają w obliczu poważnych zagrożeń wynikających z nadmiernego nawożenia. Przyjrzyjmy się bliżej, jak zanieczyszczenie azotem wpływa na pszczoły i inne owady oraz co możemy zrobić, aby temu przeciwdziałać.
Nadmierne nawożenie azotem i jego skutki dla pszczół
Obecnie prawie dwie trzecie wszystkich obszarów naturalnych w UE jest nadmiernie nawożonych. Nadmiar substancji odżywczych, takich jak azot, z nawozów organicznych i mineralnych, przyczynia się do zanieczyszczenia wód i ekosystemów lądowych. Kluczowym problemem jest wysoka mobilność tych związków w ziemskim cyklu azotowym, co oznacza, że ich negatywne skutki mogą występować daleko od miejsc, gdzie są stosowane.
W czasach przedindustrialnych na hektar rocznie przypadało około 1-2 kg azotu. Dziś średnia ta wynosi aż 18 kg. W regionach intensywnej hodowli zwierząt, takich jak niemiecki Münsterland, wartości te sięgają nawet 81 kg azotu na hektar rocznie. Takie nadmierne nawożenie ma katastrofalne skutki dla bioróżnorodności, w tym dla liczebności pszczół i innych owadów.
Wpływ na pszczoły i inne owady
Wysokie stężenia azotu w glebie prowadzą do przerośnięcia roślin, które stają się słabym pokarmem dla owadów. Hodowcy motyli zauważyli, że nadmiernie nawożone rośliny powodują biegunkę i śmierć gąsienic. Prawdopodobnie wynika to z obecności szkodliwych substancji, takich jak azotany i azotyny.
Naturalnie ubogie w składniki odżywcze użytki zielone, które są preferowanymi miejscami do składania jaj przez motyle, zanikają na skutek ekspansji roślin azotolubnych, takich jak rajgras wyniosły. Ta inwazyjna roślina przekształca różnorodne, bogate w zioła łąki w monotonne, wysoko rosnące trawiaste obszary. Wysoka roślinność uniemożliwia owadom, w tym pszczołom, dotarcie do nisko rosnących kwiatów, co ogranicza ich dostęp do nektaru i miejsc do składania jaj.
Pszczoły reagują na zmiany w mikroklimacie i ich skutki
Nadmierne nawożenie prowadzi również do zmiany mikroklimatu w pobliżu ziemi. Wysoka roślinność sprawia, że wcześniej otwarte, suche i ciepłe użytki zielone stają się chłodniejsze i bardziej wilgotne. Takie warunki są niekorzystne dla larw owadów wyspecjalizowanych w użytkach zielonych, co dodatkowo przyczynia się do spadku ich liczebności.
Znaczenie pszczół dla ekosystemu
Pszczoły są kluczowe dla zapylania około 70% roślin uprawnych na świecie. To dzięki nim mamy dostęp do owoców, warzyw i wielu innych roślin, które stanowią podstawę naszej diety. Bez ich pracy rolnictwo i przemysł spożywczy stanęłyby przed ogromnymi wyzwaniami.
W ostatnich latach pszczoły stały się symbolem walki o ochronę środowiska. Są one wrażliwe na zmiany w ekosystemie i mogą być wskaźnikiem jego zdrowia. Spadek liczebności pszczół często idzie w parze z pogorszeniem się jakości środowiska naturalnego, co ma bezpośredni wpływ na naszą przyszłość.
Jak możemy pomóc pszczołom?
- Zwiększenie świadomości: Edukacja na temat wpływu nadmiernego nawożenia na ekosystemy i pszczoły jest kluczowa.
- Ograniczenie użycia nawozów: Promowanie zrównoważonych praktyk rolniczych, które minimalizują użycie nawozów, może znacząco poprawić sytuację.
- Tworzenie schronień: Zakładanie ogrodów bogatych w różnorodne, nisko rosnące rośliny kwitnące może pomóc w przywracaniu naturalnych siedlisk dla pszczół.
- Wspieranie badań: Inwestowanie w badania nad alternatywnymi metodami nawożenia i ochrony roślin może prowadzić do nowych, bardziej ekologicznych rozwiązań.
Pszczoły i inne owady są nieocenionymi elementami naszego ekosystemu, a ich przetrwanie jest zagrożone przez nadmierne nawożenie i związane z nim zanieczyszczenie azotem. Wspólne działania na rzecz zmniejszenia użycia nawozów i ochrony naturalnych siedlisk mogą pomóc w ochronie tych pożytecznych owadów i zachowaniu bioróżnorodności. Dbajmy o pszczoły, bo od nich w dużej mierze zależy przyszłość naszego ekosystemu.
Informacje w tekście pochodzą z książki: Owady. Udane modele ewolucji. Werner Gnatzy, Jurgen Tautz
